Zez stanowi wadę wzroku, która powinna zostać skorygowana w wieku dziecięcym. W wieku dorosłym schorzenie to dotyka około 4% osób i jest zazwyczaj skutkiem zaniedbania wady w dzieciństwie. Na czym polega zez, jakie daje objawy, jakie są jego przyczyny i w jaki sposób należy leczyć to schorzenie?
Co to jest zez?
Zez, znany także pod łacińską nazwą strabismus, to zaburzenie widzenia jednoocznego i obuocznego spowodowane nieprawidłowym ustawieniem i ruchomością gałek ocznych. U jego podłoża znajduje się wzmożona siła działania jednej grupy poruszających gałką mięśni w stosunku do mięśni działających antagonistycznie. Zez oczu może być również spowodowany całkowitym wyłączeniem jednej grupy mięśni wskutek porażenia korespondującego nerwu. Wyróżnić można zez jednostronny, przy którym zezuje jedno oko, oraz zez naprzemienny, przy którym zezuje raz jedno, raz drugie oko. Ze względu na kierunek odchylenia oka wyróżnia się z kolei:
- zez zbieżny (strabismus convergens), przy którym oko ulega odchyleniu w kierunku nosa,
- zez rozbieżny (strabismus divergens), przy którym oko ulega odchyleniu w kierunku skroni
- zez wertykalny, przy którym oko odchyla się ku górze lub ku dołowi,
- zez skośny, który polega na rotacyjnym przemieszczeniu osi oka.
W literaturze fachowej istnieje również pojęcie zeza pozornego rozumianego jako fałszywe wrażenie istnienia zeza mimo prawidłowego ustawienia gałek ocznych, spowodowane szeroką nasadą nosa lub bardzo szerokim bądź bardzo wąskim rozstawieniem oczu.
Przeczytaj także: Szkła progresywne – co musisz o nich wiedzieć?
Rodzaje zeza
Można wyróżnić trzy rodzaje zeza oczu – zez ukryty, zez towarzyszący oraz zez porażenny, zwany również nietowarzyszącym.
Zez ukryty
Zez ukryty polega na zaburzeniu równowagi napięcia mięśni odpowiadających za ruchy gałek ocznych. Jak sama nazwa wskazuje, zez tego typu nie jest widoczny w normalnych warunkach – podczas patrzenia obuocznego utrzymywane jest proste ustawienie gałek ocznych. Zez ukryty objawia się w wypadku osłabienia obuocznego widzenia spowodowanego na przykład urazem mechanicznym, chorobą ogólną, stresem lub dużym zmęczeniem.
Zez towarzyszący
Zez towarzyszący to najczęstsza postać zeza, polegająca na istnieniu trwałego odchylenia jednego oka w stosunku do osi oka ustawionego na wprost. Zez tego typu spowodowany jest zaburzeniem równowagi siły działania poszczególnych grup mięśni odpowiadających za ruchy gałek ocznych. U osób z zezem towarzyszącym oko zezujące podąża za ruchami oka prawidłowo ustawionego, zawsze tworząc z nim identyczny kąt, zwany pierwotnym kątem zeza. W sytuacji, gdy oko zezujące zostaje ustawione tak, by dostrzec określony obiekt, to oko prowadzące ulegnie odchyleniu. Kąt odchylenia, zwany wtórnym kątem zeza, wciąż posiadać będzie tę samą wartość co kąt pierwotny.
Zez porażenny (nietowarzyszący)
Zez porażenny cechuje się zaburzeniem ruchów oka. W wypadku tego rodzaju zeza ruch oka w kierunku działania porażonego mięśnia jest osłabiony lub całkowicie niemożliwy. Porażenie jednego lub więcej mięśni odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych może dotyczyć zarówno jednego, jak i obojga oczu. Zez porażenny może być nabyty lub wrodzony. U małych dzieci powoduje takie same następstwa, co zez towarzyszący.
Zez – typowe objawy
Typowym objawem zeza jest nieprawidłowe, nierównoległe ustawienie gałek ocznych. Pozostałe objawy mogą się różnić w zależności od rodzaju zeza.
Objawy zeza ukrytego
Zez ukryty na pierwszy rzut oka nie daje żadnych objawów. Jest niewidoczny i ujawnia się dopiero podczas badania po uniemożliwieniu widzenia obuocznego lub w stanie osłabienia widzenia obuocznego.
Objawy zeza towarzyszącego
W wypadku zeza towarzyszącego zez jest widoczny, ruchy oczu są prawidłowe, a oko zezujące widzi niewyraźnie. Wyjątek stanowi zez naprzemienny, który nie łączy się z obniżeniem jakości wzroku.
Objawy zeza porażennego
Zez porażenny objawia się zaburzeniem ruchów chorego oka lub obojga oczu. Towarzyszy mu podwójne widzenie oraz, w wielu wypadkach, wyrównawcze ustawienie głowy.
Do objawów zeza zaliczane są również zaburzenia konwergencji oka oraz amblyopia, zwana także leniwym okiem, czyli wynikająca z braku współdziałania między gałką oczną a mózgiem osłabiona zdolność widzenia w jednym oku, która rozwija się przed ukończeniem szóstego roku życia.
Jak widzi osoba z zezem?
U osób z zezem obraz widziany przez każde oko jest różny. Sprawia to, że mózg nie jest w stanie złożyć obu odbieranych obrazów w jedną spójną całość i w efekcie pojawia się dwojenie. W zależności od typu zeza obrazy mogą znajdować się obok siebie, pod lub nad sobą bądź być przesunięte pod różnym kątem względem siebie. W wypadku dzieci dochodzi najczęściej do tłumienia jednego z obrazów, co skutkuje niedowidzeniem, czyli jednostronnym obniżeniem ostrości wzroku przy braku nieprawidłowości gałek ocznych i dróg wzrokowych.
Zez – najczęstsze przyczyny
Wśród najczęstszych przyczyn zeza należy wymienić:
- wady wzroku,
- choroby gałki ocznej lub oczodołu, między innymi stany zapalne oraz uciskające guzy,
- choroby mięśni gałkoruchowych odpowiedzialnych za ruch gałek ocznych lub korespondujących z nimi nerwów,
- choroby ośrodkowego układu nerwowego,
- czynniki genetyczne.
Zez u noworodków i niemowląt
Zez o małym i niezmiennym nasileniu występujący okresowo u dzieci do trzeciego miesiąca życia może być uznany za normę. Normalnym zjawiskiem jest również widoczny w czasie patrzenia na przedmioty z bliska zez zbieżny u dzieci, które nie ukończyły pierwszego roku życia, zwany zezem fizjologicznym. Powodem do niepokoju powinien być stały lub bardzo częsty zez u noworodków i niemowląt o dużym kącie odchylenia, objawy zeza fizjologicznego po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia, a także sytuacja, w której dziecko nie wykonuje ruchów gałką oczną i nie skupia spojrzenia. Przyczyną zezowania niemowlęcia mogą być poważne choroby oczu lub złośliwy guz gałki ocznej, które wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej.
Jak wykryć zeza?
By wykryć zeza, poza podstawowym badaniem okulistycznym lekarz wykonuje różnorodne badania dodatkowe, takie jak:
- badanie ostrości wzroku, także po podaniu kropli porażających akomodację oka,
- ocena widzenia obuocznego i widzenia przestrzennego zarówno do bliży, jak i do dali,
- cover test, czyli test polegający na naprzemiennym zasłanianiu i odsłanianiu oczu przy równoczesnym fiksowaniu wzroku na punkcie położonym na wprost pacjenta,
- badanie dna oka w celu zidentyfikowania ewentualnych patologii,
- badanie w lampie szczelinowej, czyli badanie przedniego odcinka oka.
Przeczytaj także: Witaminy na oczy - czyli co jeść, aby zachować zdrowy wzrok
Jak wygląda leczenie zeza?
Leczenie zeza u dzieci
Leczenie zeza u dzieci może przyjmować takie formy, jak stosowanie okularów lub soczewek korekcyjnych, zasłanianie jednego oka w celu zmuszenia drugiego oka do bardziej intensywnej pracy lub leczenie niedowidzenia. W niektórych przypadkach konieczne może się okazać przeprowadzenie zabiegu operacyjnego. Wczesne wykrycie daje szanse na całkowite wyleczenie zeza u dziecka.
Leczenie zeza u dorosłych
W celu korekcji zeza u dorosłych wykonywana jest operacja mięśni gałkoruchowych polegająca na wzmocnieniu lub osłabieniu wybranych mięśni chorego oka, lub obojga oczu. Czasami stosowana jest również toksyna botulinowa A, która ma na celu zmniejszenie napięcia odpowiednich mięśni gałkoruchowych. Działanie toksyny utrzymuje się przez okres około trzech miesięcy.
Czy zez jest dziedziczny?
Jedną z przyczyn powstawania zeza mogą być czynniki genetyczne, dlatego zalecane jest zachowanie szczególnej czujności w wypadku dzieci rodziców dotkniętych tym schorzeniem lub posiadających dużą wadę wzroku.
