Rehabilitacja wzroku, czyli tzw. terapia widzenia to forma specjalistycznego wsparcia dla osób niewidomych i niedowidzących, wykraczająca poza standardowe ramy leczenia okulistycznego i optycznego. Obejmuje w równym stopniu zagadnienia z dziedziny psychologii, pedagogiki i socjologii. Specjaliści zajmujący się rehabilitacją wzroku to ortoptyści. Współpracują z pacjentami po wypadkach, urazach narządu wzroku, a także po latach życia z wadami powodującymi znaczne niedowidzenie, wspomagając ich jakość życia i umiejętności posługiwania się wzrokiem w zakresie szerszym, niż są w stanie zapewnić same metody korekcji wzroku. Na czym polega rehabilitacja wzroku, dla kogo może być niezbędna i ile czasu może trwać praca z ortoptystą?
Kto może potrzebować rehabilitacji wzroku?
Jedną z głównych, choć nie jedyną grupą pacjentów trafiających na terapię widzenia są dzieci, które w wyniku powikłań w trakcie ciąży i po urodzeniu, a także predyspozycji genetycznych i wad wrodzonych mogą doświadczać problemów z prawidłowym rozwojem narządu wzrokowego. Według specjalistów, „funkcje wzrokowe u dzieci słabowidzących nie rozwijają się samoistnie, ale można, a nawet trzeba, je ćwiczyć, i to jak najwcześniej. […] Zawczasu wykryte nieprawidłowości oraz wcześnie podjęta terapia widzenia może je znacznie ograniczyć, a nawet wyeliminować.” [1]
Odpowiednie ukształtowanie i wczesne leczenie pojawiających się problemów mają niebywały wpływ na jakość życia i rozwoju dziecka, jego motorykę, umiejętności poruszania się w przestrzeni czy aspekty społeczne rozwoju. Patrząc na problem z tej perspektywy, regularne wykonywanie badań wzroku u dzieci (przede wszystkim narażonych na wystąpienie problemów z widzeniem) pozwoli na szybkie wychwycenie ewentualnych zmian i wad. Jako że wzrok jest zmysłem podlegającym ciągłemu rozwojowi, przeprowadzenie właściwej terapii i leczenia u dzieci słabowidzących może zmniejszyć ryzyko znacznego upośledzenia wzroku lub całkowitej straty zdolności widzenia.
Rehabilitacja wzroku może być niezbędna także wśród pacjentów dorosłych, którzy po przebytych urazach, wypadkach lub wieloletnim zmaganiu się z poważnymi wadami wzroku cierpią z powodu osłabionej zdolności widzenia, niedowidzenia lub częściowej ślepoty. Do rehabilitacji często kwalifikowani są pacjenci ze zwyrodnieniem plamki żółtej, po operacji zaćmy, z uszkodzeniami nerwu wzrokowego, retinopatią cukrzycową, odwarstwieniem siatkówki czy po urazach mózgu wpływających na pracę nerwu wzrokowego.[2] Praca w ramach rehabilitacji wzroku ma za zadanie przede wszystkim spowolnić degradację wzroku, a także stymulować widzenie w różnych warunkach, na różne odległości, ułatwiając posługiwanie się wzrokiem na co dzień. Działania w zakresie rehabilitacji wzroku powinny iść w parze z leczeniem okulistycznym i, jeśli to konieczne, chirurgią okulistyczną, umożliwiając maksymalne usprawnienie wzroku.
Odpowiada: mgr inż. Monika Gwara - ortoptystka, optometrystka, optyk w klinice OneDayClinic przy al. Armii Krajowej 2/1 we Wrocławiu
Pytania i odpowiedzi - dowiedz się, jak pracują nasi specjaliści!
Badania diagnostyczne/przesiewowe można wykonywać już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Wtedy rodzic uzyskuje informacje odnośnie tego, czy układ wzrokowy u dziecka i jego funkcje rozwijają się prawidłowo dla danego wieku. Rodzice mogą dostać w razie konieczności zalecenia, na co zwracać uwagę, jak poprzez zabawę można ćwiczyć z dzieckiem w domu.
Ćwiczenia gabinetowe rozpoczynamy zazwyczaj w okolicach 3-4 roku życia dziecka. Dzieje się tak w przypadku gabinetów z tzw. standardowym wyposażeniem – mniejsze dzieci na popularnie występujących w gabinetach urządzeniach mogą jeszcze nie rozumieć poleceń zadań do wykonania. Granica wieku zależy zarówno od posiadanego sprzętu, na którym dziecko ma pracować, jak i od chęci współpracy i zaciekawienia po stronie dziecka, zdolności do skupienia na zadaniach oraz od stopnia trudności samych zadań.
Występujące w rodzinie niedowidzenie, zez, jedno z oczu gorzej widzące, wady wzroku u rodziców, powikłania ciąży, porodu - te wszystkie czynniki mogą stwarzać konieczność obserwacji rozwoju wzroku dziecka pod kątem zaburzeń widzenia.
W rehabilitacji wzroku ćwiczenia ukierunkowane są na poprawę i utrwalanie podobnych funkcji wzrokowych. W przypadku dzieci należy dodatkowy nacisk położyć na to, aby dziecko było zaciekawione i z zainteresowaniem wykonywało niezbędne w procesie leczenia polecenia. Układ wzrokowy człowieka kształtuje się najintensywniej w pierwszej dekadzie życia, jest też wtedy najbardziej „plastyczny”, co oznacza, że u dziecka jest o wiele łatwiej i szybciej uzyskać pożądane efekty ćwiczeń wzrokowych.
Ile czasu może zająć rekonwalescencja wzroku po wypadkach i urazach?
Nie istnieją określone ramy czasowe, które zostałyby narzucone przez ortoptystów w zakresie czasu trwania rehabilitacji wzroku u dzieci oraz pacjentów dorosłych. Każdy przypadek traktowany jest przez specjalistów indywidualnie, a sam przebieg terapii wzroku, rodzaj wykonywanych zadań, wsparcie okulistyczne oraz intensywność pracy przez cały czas trwania rehabilitacji są ściśle zależne od ostrości wzroku pacjenta, stopnia uszkodzenia nerwu wzrokowego lub innych elementów narządu wzroku oraz zaangażowania pacjenta w pracę z ortoptystą.
Szczególnej uwadze należy poddać tutaj fakt, że czas trwania jednej sesji w ramach rehabilitacji wzroku jest ograniczony, a znaczna część pracy wykonywana jest przez samego pacjenta w domu, w ramach wykonywania codziennych czynności czy, w przypadku rehabilitacji wzroku u dzieci, w ramach zabawy.
Praca z ortoptystą – jak przebiega rehabilitacja wzroku?
Zgodnie z definicją podawaną przez Polskie Towarzystwo Ortoptyczne, „ortoptysta to osoba wykonująca zawód medyczny świadcząc usługi medyczne w zakresie ortoptyki (kwalifikacja Z.10). Ortoptyści zajmują się badaniem widzenia obuocznego oraz leczeniem zachowawczym zaburzeń widzenia oraz współpracy gałek ocznych, a w szczególności zezem i niedowidzeniem.”[3] Jednym z obszarów, w jakich specjalizują się ortoptyści jest właśnie rehabilitacja i terapia wzroku, mająca na celu poprawę niektórych funkcji wzrokowych, w tym ostrości wzroku, zaburzeń akomodacji i konwergencji, widzenia obucznego, percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz świadomości przestrzennej. Wybór ćwiczeń w ramach rehabilitacji jest całkowicie zależny od podłoża problemów wzrokowych u pacjenta oraz możliwości wypracowania pewnych obszarów widzenia przez wprowadzaną pracę wzrokową.
Odpowiada: mgr inż. Monika Gwara - ortoptystka, optometrystka, optyk w klinice OneDayClinic przy al. Armii Krajowej 2/1 we Wrocławiu
Pytania i odpowiedzi - dowiedz się, jak pracują nasi specjaliści!
Rodzaj ćwiczeń dobierany jest według zdiagnozowanego problemu wzrokowego. Z kolei intensywność ćwiczeń na wzrok zależy od stopnia zaawansowania tego problemu.
Nie jest to łatwa sztuka, ale zazwyczaj wystarczy wytłumaczyć dziecku, że:
- jest to potrzebne, bo tak „ćwiczymy oczko, żeby było zdrowe”,
- to nic nie boli.
W czasie całej rehabilitacji wzroku zaleca się zazwyczaj kilka rodzajów ćwiczeń, a każde w pewien sposób ma wpływać na podobne funkcje. Jeśli danego dnia dziecko nie chce wykonywać konkretnego ćwiczenia, zawsze jest możliwość wybrania innego ćwiczenia. Ponadto co jakiś czas można zmieniać ćwiczenia albo je modyfikować i utrudniać w miarę bieżących możliwości wzrokowych. W przełamaniu monotonii pomagają zabawy, które służą nam do zaangażowania dziecka w dane ćwiczenie. Korzystamy również z możliwości technologii VR, proponując dziecku gogle do rzeczywistości wirtualnej. Specjalnie zaprojektowane ćwiczenia pozwalają w ten sposób prowadzić rehabilitację wzroku, podczas gdy mały Pacjent bawi się i podziwia wykreowaną rzeczywistość.
Osobom niewidomym pomagają rehabilitanci widzenia, tyflopedagodzy, instruktorzy orientacji przestrzennej itp. Osobom o obniżonej ostrości wzroku wynikającej np. z przewlekłych chorób ogólnych bądź okulistycznych ortoptyści mogą pomóc dobierając odpowiednie pomoce optyczne i nieoptyczne oraz w razie konieczności zastosować ćwiczenia np. na lepsze wykorzystywanie widzenia na takim poziomie, na jakim ono jest. W zależności od schorzenia będą to np. ćwiczenia poprawiające wykorzystywanie widzenia peryferyjnego przez Pacjenta.
Sprawdź, gdzie można się umówić na konsultację z ortoptystą?
W naszych placówkach istnieje możliwość umówienia się na konsultację z ortoptystą, a także zapisania się na cykl spotkań w ramach prac Poradni Terapii Widzenia. Rehabilitacja wzroku odbywa się pod okiem doświadczonych specjalistek, które w swojej pracy korzystają z nowoczesnych rozwiązań technologicznych, takich jak chociażby gogle VR.
Więcej informacji na temat pracy poradni i naszych ortoptystek znaleźć można na stronie Poradnia Terapii Widzenia.
Szczegóły na temat konsultacji, godziny przyjęć oraz cenniki dostępne są na stronach placówek:
