Współczesna okulistyka zna wiele metod leczenia wad wzroku. Mimo znaczących postępów technologicznych w tej dziedzinie, wciąż najbardziej popularnym sposobem na rozwiązywanie problemów z widzeniem są okulary. Dzięki nim można leczyć różnorodne wady wzroku, w tym także zaburzenia widzenia jednoocznego i obuocznego, spowodowane nieprawidłowym ustawieniem i ruchomością gałek ocznych. Do zwalczania zeza, bo o tym mowa, stosowane są specjalne soczewki okularowe, zwane pryzmatycznymi. Na czym polega korekcja pryzmatyczna i dla kogo jest przeznaczona? W jaki sposób należy dobrać pryzmaty? Jakie są efekty stosowania takich soczewek?
Korekcja pryzmatyczna – co to jest?
Korekcja pryzmatyczna to rodzaj korekcji okularowej, wykorzystującej specjalnie zaprojektowane szkła, pozwalające na zniwelowanie problemów z widzeniem obuocznym. Stosowana jest między innymi przy dwojeniu obrazu, czyli tak zwanej diplopii. Korekcja pryzmatyczna stanowi jedną z najskuteczniejszych metod korekcyjnych oka fiksującego pod którymś z kątów, bez względu na to, czy wada dotyczy tylko jednego czy obojga oczu. Okulary wyposażone w soczewki pryzmatyczne wspierają ustawienie gałek ocznych przy patrzeniu do bliży i do dali. Załamują one światło, kierują je na odpowiedni obszar siatkówki i tym samym likwidują dwojenie obrazu. Soczewki pryzmatyczne mogą być umieszczone w oprawie okularowej w różny sposób, zależnie od indywidualnych potrzeb pacjenta.
Jak wyglądają okulary pryzmatyczne?
Okulary pryzmatyczne na pierwszy rzut oka nie różnią się od zwykłych okularów korekcyjnych. Dopiero po bliższym przyjrzeniu się, można zauważyć pogrubienie jednej lub obu soczewek, w zależności od tego, czy wada występuje w jednym czy w obojgu oczach. Pogrubienie to można jednak z powodzeniem zamaskować, wybierając grubsze oprawki okularowe, które ukryją krawędzie soczewek.
Zasada działania korekcji pryzmatycznej
Standardowe soczewki okularowe, przeznaczone do korekcji krótkowzroczności i dalekowzroczności, odpowiednio rozpraszają lub skupiają światło, by umożliwić jego właściwe padanie na powierzchnię siatkówki oka. Soczewki pryzmatyczne z kolei załamują światło i zmieniają jego kierunek. Umożliwiają wystąpienie tak zwanego efektu pryzmatycznego, który polega na odchyleniu przechodzącego przez soczewkę światła do pierwotnego kierunku. Odchylenie to jest przy tym największe w miejscu, w którym soczewka jest najgrubsza. Efekt pryzmatyczny pozwala na skierowanie promieni światła na korespondujące obszary siatkówki, wpływa więc na to, jak obrazy są widziane przez oko i w jaki sposób są interpretowane przez mózg. W wyniku stosowania soczewek pryzmatycznych osoba z diplopią ma umożliwione wyraźne widzenie obuoczne.
Dla kogo przeznaczona jest korekcja pryzmatyczna?
Korekcja pryzmatyczna może być stosowana zarówno w wypadku dorosłych, jak i dzieci. Wykorzystuje się ją u pacjentów, u których występują problemy w widzeniu obuocznym lub problemy z postawą ciała bądź głowy. Stosowanie korekcji pryzmatycznej zalecane jest też osobom, u których do rozwinięcia diplopii doszło na skutek uszkodzenia nerwów lub osłabienia mięśni kontrolujących ruchy gałek ocznych w następstwie udaru czy też urazu głowy.
W leczeniu jakich zaburzeń widzenia wykorzystuje się korekcję pryzmatyczną?
Lekarze okuliści i optometryści zalecają stosowanie korekcji pryzmatycznej przede wszystkim w wypadku podwójnego widzenia spowodowanego zezem. Soczewki pryzmatyczne wykorzystuje się w leczeniu zeza ukrytego, a także dwóch postaci zeza jawnego – zeza jawnego towarzyszącego i zeza jawnego porażeniowego.
Zez ukryty
Zez ukryty, zwany także heteroforią, polega na zaburzeniu równowagi napięcia mięśni odpowiadających za ruchy gałek ocznych. Nie jest widoczny w normalnych warunkach – podczas patrzenia obuocznego utrzymywane jest proste ustawienie gałek ocznych. Zez ukryty objawia się w wypadku osłabienia obuocznego widzenia spowodowanego urazem mechanicznym, chorobą ogólną, stresem lub dużym zmęczeniem.
Zez jawny towarzyszący
Zez jawny towarzyszący to najczęstsza postać zeza. Polega na istnieniu trwałego odchylenia jednego oka w stosunku do osi oka ustawionego na wprost. Zez tego typu spowodowany jest zaburzeniem równowagi siły działania poszczególnych grup mięśni odpowiadających za ruchy gałek ocznych.
Zez jawny porażeniowy
Zez jawny porażeniowy pojawia się w wyniku porażenia nerwu, które powoduje zaburzenia motoryki gałki ocznej i sprawia, że ruch oka jest osłabiony lub całkowicie niemożliwy. Może dotyczyć zarówno jednego, jak i obojga oczu.
Korekcja pryzmatyczna sprawdza się w leczeniu zeza zbieżnego, objawiającego się odchyleniem gałki ocznej w kierunku nosa, a także jego przeciwieństwa, czyli zeza rozbieżnego, przy którym obserwuje się odchylenie gałki ocznej w kierunku skroni. Jest również skuteczna w korekcji zeza ku górze, ku dołowi oraz zeza skośnego.
Jak odpowiednio dobrać pryzmaty?
Pryzmaty w korekcji pryzmatycznej dobierane są przez wykwalifikowanego specjalistę – lekarza okulistę lub optometrystę – na podstawie oceny problemu wzrokowego pacjenta, dokonanej po przeprowadzeniu kompleksowych badań narządu wzroku. W celu zapewnienia skutecznej korekcji i zminimalizowania ewentualnych skutków ubocznych konieczne jest uwzględnienie wielkości i kierunku pryzmatu.
Wielkość pryzmatu
Wielkość pryzmatu odzwierciedla stopień odchylenia światła przez soczewkę pryzmatyczną. Mierzy się ją w dioptriach pryzmatycznych, znanych także jako pryzmodioptrie. Im większy pryzmat soczewki, tym większe przesunięcie obrazu. Wielkość pryzmatu dobierana jest w zależności od problemu wzrokowego pacjenta i celu stosowania korekcji okularowej.
Kierunek pryzmatu
Kierunek pryzmatu określa kierunek odchylenia światła przez soczewkę pryzmatyczną. Może to być góra, dół, do nosa lub do skroni. Kierunek pryzmatu w soczewce dobierany jest do określonego rodzaju problemu wzrokowego wymagającego korekcji.
Przy doborze soczewek pryzmatycznych konieczne jest również uwzględnienie wad refrakcji. U pacjentów z zezem zbieżnym, u których występuje dodatkowo duża nadwzroczność, stosuje się optymalnie poprawiające widzenie szkła maksymalnie plusowe. W takiej sytuacji moc pryzmatów korygujących kąt zeza jest najmniejsza. Jeżeli jednak refrakcja nie zostaje całkowicie wyrównana, konieczne jest zastosowanie znacznie większej mocy pryzmatów. U pacjentów, u których nie występują wady refrakcji, przepisywane są same pryzmaty. W wypadku niewielkiego zeza wykorzystywane są z reguły pryzmaty gładkie, z kolei przy dużym kącie stosuje się modele prążkowane, określane mianem mikropryzmatów. Każdy pryzmat w korekcji pryzmatycznej zostaje nałożony zgodnie z typem podwójnego widzenia: poziomym, pionowym lub skośnym.
Efekty zastosowania pryzmatów
Soczewki pryzmatyczne pozwalają skorygować widzenie podwójne. Poprawiają również percepcję głębi, przez co korzystająca z nich osoba może czuć inną świadomość swojego ciała w przestrzeni. Efektem stosowania soczewek pryzmatycznych jest lepsze samopoczucie i większa pewność podczas chodzenia, zwłaszcza przy wchodzeniu i schodzeniu ze schodów. Aby korekcja pryzmatyczna była efektywna, należy zawsze dokładnie wyrównywać oprawki okularowe na twarzy. Ich skrzywienie może prowadzić do powrotu dwojenia widzenia.
Osoba, która decyduje się na okulary z soczewkami pryzmatycznymi, powinna brać pod uwagę fakt, że jej ciało może potrzebować kilku dni na adaptację do nowych warunków. Musi ona również pamiętać o tym, że okulary tego typu przeznaczone są do noszenia w pełnym wymiarze godzin. Oznacza to, że należy je zakładać zaraz po przebudzeniu i zdejmować dopiero przed położeniem się spać.
